Atividade

Rezultadu Konferénsia Internasionál “Promove Liberdade Imprensa no Liberdade Espresaun iha Reziaun Suduéste Aziátiku no Pasífiku” iha Ámbitu Tinan Ida CI

Rezultadu Konferénsia Internasionál “Promove Liberdade Imprensa no Liberdade Espresaun iha Reziaun Suduéste Aziátiku no Pasífiku” iha Ámbitu Tinan Ida CI

Conselho de Imprensa de Timor-Leste iha ámbitu tinan ida realiza konferénsia internasionál ho tema “Promove Liberdade Imprensa no Liberdade Espresaun iha Reziaun Suduéste Aziátiku no Pasífiku”, durante loron rua (2) hosi 09-10/05/2017, iha salaun Delta Nova, Comoro, Díli, hatudu rezultadu pozitivu lubuk ida ne’ebé bele tulun CI no entidade órgaun komunikasaun sosiál iha Timor-Leste (TL).

Rezultadu importante ida maka Conselho de Imprensa sira hosi reziaun Suduéste Aziátiku no Pasífiku hamosu “Deklarasaun Díli” no iha komitmentu boot atu implementa deklarasaun Jakarta ne’ebé halo iha komemorasaun loron liberdade imprensa mundiál tinan ne’e iha Jakarta, Indonézia. “Deklarasaun Díli” sai hanesan baze fundamentál ba Conselho de Imprensa reziaun rua ne’e atu hakat hamutuk hodi promove liberdade imprensa no liberdade espresaun iha Ázia no ba Mundu internasionál.

Atinjimentu importante seluk iha konferénsia ne’e maka instituisaun Estadu sira hanesan Conselho de Imprensa de Timor-Leste (CI-TL), Prokuradoria Jerál da Repúblika (PGR), Polísia Nasionál Timor-Leste (PNTL), Autoridade Nasionál Komunikasaun (ANC), iha komitmentu boot ba futuru atu hametin kooperasaun iha área relasoens institusionais ninian

Liuhosi aprezentasaun temátika oradór xave sira hosi CI, PGR, PNTL no ANC, iha loron dahuluk konferénsia internasionál deklara katak importante tebes ba órgaun estadu sira inklui autoridade órgaun komunikasaun sosiál sira atu hamutuk hodi promove liberdade imprensa no liberdade espresaun iha Timor-Leste.

Liuhosi konferénsia internasionál refere, Conselho de Imprensa de Timor-Leste no órgaun komunikasaun sosiál sira iha Timor-Leste manán esperiénsia lubuk hosi oradór internasionais nu’udár matadalan ba ita iha futuru hanesan nasaun foun, no foin hahú dezenvolve án iha seitór hotu-hotu inklui área komunikasaun sosiál ninian.

Timor-Leste mós fahe nia esperiénsia ba nasaun sira hosi reziaun rua ne’e kona-ba oinsá Timor-Leste dezenvolve án liuhosi polítika Estadu TL nian, Asosiasaun Jornalísta sira no órgaun komunikasaun sosiál sira to’o ikus TL bele hetan resposta pozitivu hosi mundu katak TL nia liberdade imprensa no liberdade espresaun di’ak liu iha reziaun rua refere.

Ikus liu, liuhosi konferénsia internasionál refere bele hametin liutan lasu amizade ba futuru entre CI ho nia parseiru sira nune’e bele dezenvolve no promove di’ak liutan Liberdade imprensa no Liberdade espresaun iha TL.

Atividade Konferénsia Internasional.

Loron Primeiru (09/05/2017) konferénsia internasionál  ho sub-tema “Relasaun Institusionál ba Hametin no Promove Liberdade Imprensa no Liberdade Espresaun” loke direitamente hosi Sekretáriu Estadu Komunikasaun Sosiál (SECOMS), Nélio Isaac Sarmento.

Iha abertura, SECOMS dehan estadu Timor-Leste iha komitmentu boot atu promove liberdade imprensa no liberdade espresaun iha TL ne’ebé konsagra ona iha Lei Inan (Konstituisaun RDTL) iha artigu 40 no 41.

Depois de abertura, kontinua ho aprezentasaun hosi oradór nasionál sira ho tema “Relasaun Institusionál ba Hametin no Promove Liberdade Imprensa no Liberdade Espresaun” ne’ebé oradór maka Sekretáriu Estadu Komunikasaun Sosiál, Nélio Isaac Sarmento, Adjunta Prokuradoria Jerál da Repúblika, Dra. Zelia Trindade, Komandante Polísia Nasionál Timor-Leste, Komisáriu Julio da Costa Hornay, Prezidente Autoridade Nasionál Komunikasaun, António Brígido Correia, Dosente UNTL, Departamentu Komunikasaun Sosiál, Salvadór de Carvalho no Prezidente Conselho de Imprensa de Timor-Leste, Virgílio da Silva Guterres.

Iha aprezentasaun oradór sira deklara katak, iha komitmentu boot atu estabelese kooperasaun institusionais hodi promove liberdade impresa no liberdade espresaun iha TL.
Aktividade ikus iha loron dahuluk maka diskusaun meja redonda entre Conselho de Imprensa nasaun sira reziaun rua ho entidade órgaun komunikasaun sosiál iha TL inklui reprezentante hosi UNDP, Universidade sira nomós sosiedade sivil.

Objetivu hosi meja redonda refere maka Conselho de Imprensa sira nasaun reziaun rua no entidade órgaun komunikasaun sosiál sira, buka mekanizmu oinsá atu hametin kooperasaun entre órgaun imporante sira iha reziaun rua refere ba promove liberdade imprensa no liberdade espresaun iha TL no reziaun Suduéste Aziátiku no Pasífiku.

Liuhosi deklarasaun meja redonda refere mós maka hamosu Deklarasaun Díli ne’ebé adopta hosi Deklarasaun Jakarta iha komemorasaun loron liberdade imprensa mundiál, 03/05, iha Jakarta, Indonesia, foin lalais ne’e.
Iha loron daruak, konferénsia internasionál entidade reguladora iha reziaun suduéste aziátiku no pasífiku, loke direitamente hosi Primeiru Minístru RDTL, Dr. Rui Maria de Araujo.

Rui Maria de Araujo dehan importánsia tebes órgaun mídia sira nia papél ba Liberdade imprensa hodi hametin demokrásia, akontabilidade no konsolidasaun estadu iha país Demokrátiku ida hanesan Timor-Leste.

Xefi Governu reforsa katak hare ba kestaun sira ne’e, maka estadu Timor-Leste harii relasaun di’ak ho mídia lokál sira iha TL hodi hametin kompeténsia iha área profisaun jornalízmu nian, tanba atu hametin demokrásia, akontabilidade no konsolidadsaun estadu presiza tebes kualidade jornalísta sira nia kontribuisaun.

Iha aprezentasaun dahuluk iha loron segundu, Vise Minístru dos Negósius Estranjeiru no Kooperasaun (MNEK), Roberto S. de O. Soares aprezenta kona-ba “Papél Mídia Nian Hodi Promove Adezaun Timor-Leste ba Azean”.
Iha aprezentasaun, MNEC esplika papél mídia importante tebes ba apoiu polítika Estadu TL nian atu adere ba Azean, tanba liuhosi mídia maka bele foka ba mundu liu-liu ba nasaun sira Azean nia katak TL prontu ona atu sai membru nasaun sira azean nian. MNEC esplika, konta ho kontribuisaun Mídia nian maka iha tempu besik ka naruk, TL sei hola parte duni nu’udár membru nasaun sira azean nian.

Iha oportunidade hanesan, Prezidente Southeast Asia Press Alliance (SEAPA), Eko Maryadi, aprezenta kona-ba “Prespetiva Akadémika kona-ba adezaun TL ba Azean”.

Eko Maryadi, énfaze katak mídia iha nasaun sira balun iha reziaun Suduéste Aziátiku no Pasífiku la hetan Liberdade totál tanba sei iha kontrolu hosi Governu, polítiku sira no poder ekonómiku.

Ho situasaun sira hanesan mídia la livre, laiha independensia editoriál, hetan kontrolu hosi Governu, Poder polítiku no ekonómiku. Eko Maryadi dehan ne’e fó impaktu maka’as katak la fásil atu sai nasaun ida demokrátiku loloos.

Maryadi dehan liberdade imprensa no liberdade espresaun hasoru dezafiu boot hanesan laiha toleránsia, diskriminasaun ba relijiaun no rasa, nomós informasaun falsu.

Sesaun ikus iha aprezentasaun hotu iha konferénsia internasionál CI nian, taka ho aprezentasaun hosi oradór internasionál Conselho de Imprensa sira hosi nasaun reziaun Suduéste Aziátiku no Pasífiku kona-ba “Prespetiva Conselho de Imprensa ba Entidade Reguladora iha Rejiaun Azean no Pasífiku”.

Iha aprezentasaun sira hotu, oradór internasionál sira foka liu ba oinsá maka atu hametin no promove liberdade imprensa no liberdade espresaun iha reziaun rua refere.

Durante loron rua konferénsia internasionál, Prezidente da Repúblika, Taur Matan Ruak, maka ensera konfrensia internasional ne’e no iha tempu hanesan PR mós lansa prémiu ba jornalísta no mídia sira.
Iha diskursu enseramentu, Taur Matan Ruak fiar katak Conselho de Imprensa de Timor-Leste bele hadi’a kondisaun jornalísta sira nomós haloos atividade jornalísta nian. Xefi Estadu esplika katak papél jornalísta nian importante tebes iha prosesu konsolidasaun Estadu Timor-Leste durante tinan 15 no ba futuru.

“Transmite ha’u nia votus serbisu di’ak ba jornalísta sira iha Timor-Leste nomos boa susesu ba Conselho de Imprensa  Timor-Leste iha aplikasaun ninia programa barak ne’ebé sei halo iha tempu oin mai,” TMR esplika.

Prezidente Conselho de Imprensa de Timor-Leste (CI), Virgílio da Silva Guterres esplika objetivu hosi konferénsia internasionál maka atu lori hamutuk Conselho Imprensa sira iha nasaun reziaun Suduéste Aziátiku no Pasífiku hodi fahe esperiénsia balun no tulun Conselho de Imprensa de Timor-Leste ne’ebé foin moris hodi hare asuntu ruma ne’ebé kondis ho ita nia situasaun maka sei adopta tuir.

Virgílio da Silva Guterres mós agradese ba doadores importante sira ne’ebé apoiu ona konferénsia internasionál durante loron rua (09-10/05) hodi komemora tinan ida ejisténsia Conselho de Imprensa.
Konferénsia internasionál ne’e hetan apoiu hosi Programa Dezenvolvimentu Nasoens Unidas (UNDP), Japaun, Grupu Mídia Nasionál (GMN), Embaixada Nova Zelandia, SECOMS, Timor Post, Jornál Semanál Matadalan, Parlamentu Nasionál, Ministériu dos Negósius Estranjeirus no Kooperasaun (MNEK) inklui Ministériu Finansas.

Oradór xave hosi nasionál maka hanesan, Tribunal Rekursu, Dra. Zelia Trindade, Sekretáriu Estadu Komunikasaun Sosiál (SECOMS), Dr. Nélio Isaac Sarmento, Komandante Polísia Nasionál Timor-Leste (PNTL), Julio da Costa Hornai, Prezidente Autoridade Nasionál Komunikasaun (ANC), Eng. António Brígido Correia, Vise Minístru dos Negósius Estranjeiru no Kooperasaun (MNEK), Roberto S. de O. Soares, Dosente UNTL, Departamentu Komunikasaun Sosiál, Salvador de Carvalho, Reprezentante UNDP.

Oradór internasionál sira maka hanesan Prezidente Conselho Imprensa Austrália, Prof. David Weisbrot, Vise Prezidente Conselho Imprensa Indonézia, Ahmad Djauhar, Prezidente Conselho Imprensa New Zeland, John William Hansen, Membru Conselho Imprensa Myanmar, Dr. Maung Maung San, Membru Conselho Imprensa Thailand, Calermchai Yodmalai, Prezidente Conselho Imprensa Papua New Guinea, Alexander Rheeney, Prezidente Conselho Imprensa São Tomé e Principe, Jesuley Patrick Lopes, Prezidente Southeast Asia PressAlliance (Seapa), Eko Maryadi. (CI)