‘’Define Loron Nasionál Liberdade Imprensa’’ Hodi Fó Onra No Glória Ba Jornalista Sira Ne’ebé Mate Iha TL

Atividade Hare nain: 7017

Dili, Internasionalmente ONU deklara 3 Maiu nu’udar loron mundiál ba liberdade imprensa nian, maibé Timor-Leste seidauk iha loron Nasionál ida ba komemora hanesan loron Nasionál liberdade imprensa.

Tanba ne’e liu husi sorumutu entre Concelho de Imprensa ho Mídia nain, Diretóres, Reprezentante Asosiasaun Jornalista inklui Jornalista Senior, ne’ebé hala’o iha loron 28 fulan Juñu 2019 iha restaurante Tradisionál Food ho objetivu, atu Compartilha ho komunidade Mídia sira, hodi hahú hanoin no deside hamutuk loron Nasionál ida ne’ebé sei sai hanesan loron Liberdade Imprensa iha Timor-Leste. 

Tuir Prezidente Conselho de Imprensa de Timor Leste, Virgílio da Silva Guterres, hatete Conselho de Imprensa nia esforsu pelumenus iha data 10 Maiu 2020 antes membru Conselho termina sira nia mandatu, Jornalista timoroan sira iha ona konkordansia kona-ba loron Nasionál Liberdade Imprensa Timor-Leste nian.

Vice Prezidente TLPU “Jordao Henrique’’ husu atu Conselho de Imprensa hasai Questioner ida no entrega ba Asosiasaun hotu hodi diskute no deside hamutuk data ne’ebé iha relasaun ho istória luta Timor nian. Entretantu Diretór Jornál Independente ‘’Jose Sarito Amaral’’ hateten presiza liu husi diskusaun ho metodulojia ruma atu hili loron Nasionál liberdade Imprensa Timor-Leste nian. 

Jornalista Senior ‘’Cesar Mali’’  hateten, deside loron ida atu sai loron liberdade imprensa hodi valoriza no fó homenagem ba jornalista sira ne’ebé sai vítima no mate, ne’ebé sei sai loron evaluasaun ba liberdade imprensa iha Timor Leste. Reprezentante AJTL husu atu Asosiasaun hamutuk ho Conselho de Imprensa hili loron ida ne’ebé la duplika ho loron bot sira seluk ne’ebé Governu deside tiha ona,

Durante sorumutu Komunidade mídia balun sujere, 16 de Outubru loron Balibó Five bele reprezenta ona Jornalista hotu ne’ebé mate iha Timor-Leste. Iha parte seluk balun fó sujestaun Saudozu ‘’Borges da Costa’’ nia loron mate, iha mós hanoin balun refere ba loron no data ne’ebé jornalista Internasionál no Nasionál mate iha momentu ne’ebé sira hala’o hela misaun  kobertura ba prosesu konsulta popular iha 1999 hanesan “Agus Mulyawan” ne’ebé Milísia oho iha Lautem-Lospalos, Jornalista husi Olanda ‘’Sander Sthoenes’’ ne’ebé militár sira oho iha Igreja Becora, Jornalista ‘’Bernardino Guterres’’ ne’ebé polísia kontigente Lorosa’e tiru mate iha Kuluhum de Baixo iha 26 de Agostu 1999.

Hanoin balun propoin loron no data ne’ebé Jornalista "Robert Domm’s’’ hasoru no entrevista ho Komandante Kay Rala Xanana Gusmao, 27 Setembru 1990 iha Ainaro, Gil Joliffe ne’ebé tanba ninia naran, Parlamentu Portugal Kansela vizita mai Timor Leste iha tempu okupasaun, Max Stalh, ne’ebé koñesedu ho nia Imagem Massacre santa Cruz-12 Novembru 1991.

Nu’udar resposta ba sujestaun ne’ebé mosu, Prezidente Concelho de Imprensa de Timor-Leste, Virgílio da Silva Guterres hatete, sira ne’ebé propoin data Balibo Five, Borges da Costa nia loron mate, no data sira seluk, tenke aprezenta razaun no signifikadu husi loron ne’ebé deside ninia espíritu, hodi fó onra no glória ba Jornalista sira ne’ebé mate iha Timor-Leste durante hala’o kobertura ba prosesu tomak luta povu timoroan ba ukun rasik an husi 1975 to'o 1999.

Mesmu forum ne’e reprezenta ona maibé prezidente conselho de Imprensa, husu atu asuntu ne’e tenke kontinua diskute iha Asosiasaun sira antes atu sai desizaun final, importante mak Eventu sira hotu, bele sai referénsia ba Jornalista sira atu fó hanoin, mais ou menus data ne’ebé tuir Jornalista sira, iha signifikadu istóriku ba ema barak,  liu-liu ba papél imprensa ninian hodi kontribui ba Timor Leste.

Wainhira hetan ona desizaun final, Conselho de Imprensa bele propoin ona ba Estado, Parlamentu  ou Governu atu define no determina loron ne’ebé komunidade mídia sira deside hanesan loron Nasionál liberdade imprensa ninian iha Timor Leste, ne’ebé ikus mai Jornalista Timor oan sira bele komemora loron ida hamutuk.

Alein diskute Loron Nasionál Liberdade Imprensa, iha enkontru ne’e diskute mós esbosu regulamentu hili membru foun Conselho de Imprensa nune’e sujere atu CI fahe esbosu regulamentu ne’e ba mídia no organizasaun mídia hotu nune’e bele fó sujestaun via email ka karta. No partisipantes balun mós fó sujestaun direitamente iha enkontru ne’e hafoin Diretór Juridiku CI, aprezenta esbosu regulamentu hili membru CI foun.

Conselho de Imprensa de Timor-Leste (CI), antes ne’e realiza ona sorumutu rua ketak ba asuntu hanesan, ida ho mídia nain sira, no ida seluk ho Xefe redasaun inklui Asosiasaun Jornalista hanesan AJTL no TLPU. Sorumutu ne’e aprezenta ona kona-ba mandatu membru Conselho de Imprensa ne’ebé sei hotu iha fulan Maiu tinan 2020, ne’ebé mak presiza hahú ona hanoin atu prepara eleisaun ba reprezentasaun jornalista no mídia nain sira nian iha Conselho de Imprensa ba períodu 2020 – 2024. Iha sorumutu ne’e mós fahe ona hanoin kona-ba presiza hili loron ida nu’udar loron nasionál ba Liberdade Imprensa iha Timor-Leste no mós preparasaun ba estabelesimentu Asosiasaun Mídia Nain. Primeiru enkontru ne’e realiza iha loron 12 fulan Abríl 2019, iha salaun konferénsia JL.Villa.