DILI, 15/03_Conselho de Imprensa de Timor-Leste hamutuk ho UNDP hahú hala’o treinamentu Jornalízmu Kompriénsivu ba etapa terseiru nian, durante fulan tolu nia laran hahú Fulan Marsu to’o Maiu 2019.
Iha abertura, Project Manager UNDP, Tito Filipe, hateten, área jornalízmu ne’e luan, hanesan kompara ho sira ne’ebé uluk estuda buat balun, to’o agora sei estuda nafatin.
“Tamba iha buat foun barak, ejemplu uluk ita aprende kona-ba hakerek nian maibé ikus mai iha software ida mosu hodi ejiji ita atu adapta ita nia skill, tuir ejijénsia teknolojia ne’ebé mak iha”, Tito dehan hafoin halo abertura ba Treinamentu Jornalízmu Kompriénsivu etapa III nian iha Hotel Ramelau, Sesta 15/03.
Tuir nia, partisipante sira ne’ebé tuir formasaun ne’e sorti boot tamba formasaun ida ne’e bolu dehan Jornalízmu Kompriénsivu, “ tamba ne’e ita boot sira iha formasaun ida ne’e akumula iha parte hotu-hotu tamba ne’e ita boot sira sei bele halo edisaun ba video, oinsá mak hasai foto, oinsá bele halo TOR (planu kobertura), oinsá bele halo notísia, oinsá mak bele uja língua ka dalen tetun ne’e ho di’ak, nomós oinsá bele halo aprosimasaun ba fonte, ikus mai importante loos mak oinsá bele hala’o knar ho di’ak tuir étika jornalístika nian”, nia aumenta.
Tito dehan buat hotu hotu ne’ebé halo liu hosi treinamentu ne’e bele dehan kompletu, tanba ne’e kuandu partisipante sira konsentra no fokus ba formasaun ida ne’e, maka nia parte fiar kuandu partisipante sira sai hosi ne’e laiha mídia ida mak rejeita.
“Maske kuandu sai hosi ne’e ema la uza imi mós ha’u fiar ita boot sira iha ona kbiit atu servisu iha kaza produsaun, imi mós iha ona kbiit atu loke rasik serbisu ba ita boot sira nia an, ita boot sira mós iha ona kbiit atu uza mídia sosiál ba imi nia privadu no ba instuitusaun”, Tito fiar.
Ho ida ne’e lori naran UNDP hakarak agradese ba kooperasaun ho Conselho de Imprensa, ho sira nia matenek no komprimísiu ne’ebé mak sira iha ikus mai bele serbisu hamutuk ho di’ak.
“Entre parseiru sira ne’ebé mak durante ne’e ita halo, ita bele dehan Conselho de Imprensa de Timor-Leste susesu liu, tamba ne’e ami dejafiu ita boot sira atu bele konsentrasaun hodi partisipa formasaun ida ne’e ho di’ak”, nia hameno.
Iha fatin hanesan mós, Reprezentante Conselho de Imprensa, Konselleiru Hugo Maria Fernandes, informa, ema nia diretu atu hetan informasaun loloos ne’e iha jornalista sira nia liman.
“Ha’u sempre hateten fila fila katak Direitu ba Informasaun ne’e hanesan Diretus Umanus, ita boot sira la’ós hatene de’it saída mak akontese ou tambasá, maibé ita boot sira halo hakonu ema nia diretu atu hetan informasaun, ne’e direitu umanu, Direitu bájiku ema nian, ema hotu tenki hetan informasaun loloos, ho momoos”, hateten Konselleiru.
Segundu katak Konselleiru Hugo, Jornalista sira tulun ema atu foti desizaun, atu lee notísia ho didi’ak, notísia ne’ebé mak kompriénsivu, nia lee notísia ida ne’ebé mak detallu bele tulun nia atu foti desizaun.
“Kuandu ita boot sira hakarak sai jornalista tanba de’it hakarak naran sai iha Jornál, no oinsá iha Televizaun, ha’u hanoin ita boot sira seidauk tetu ho kle’an tanbasá mak hili profisaun ida ne’e”, nia esplika.
Ho ida ne’e, nia parte hatete konsekuénsia boot kuandu jornalista halo relata sala, halo reportajen sala, ema balun bele lori jornalista ba prosesu legál nian, no ema balun ne’ebé mak la hatene prosesu legál nian sei main hakim sendiri.
“Tamba ne’e presiza atensaun, primeiru ha’u hakarak imi hotu iha koñesimentu ida katak, halo reportajen kona-ba informasaun kona-ba notísia saida de’it imi hakonu hela ema nia diretus humanus, no direitu ba informasaun”, nia realsa.
Tuir nia, informasaun ne’e importante tamba ne’e mak garantidu iha Konstituisaun, sé informasaun la improtante, konstiuisaun la mensiona kona-ba ida ne’e, se informasaun ne’e la importante, la presija Lei ida hodi regula kna’ar Jornalista nian, nomós oinsá regula lala’ok Jornalízmu nian.
Konselleiru mós dehan, Tamba profisaun ne’e importante mós maka iha País balun, iha Timor ne’e akontese barak ona, susar lahalimar atu hatama Jornalista ida ba kadeia tamba defende saída mak nia hakerek, ida ne’e konseitu ida ne’ebé mak imi tenki orgullu hili profisaun ida ne’e.
Hugo mós dehan, Profisaun ida ne’e tanba hakarak hetan etu bikan ida, naran sai beibeik iha jornál, maibé halo nakonu ema nia direitu, tulun ema halo desizaun, tenke orgullu ba profisaun ida ne’e tanba profisaun ida ne’e iha nia benefísiu.
Treinamentu etapa Terseiru (III) ne’e hetan partisipasaun Jornalista hosi instituisaun mídia, Universidade UNTL, departamentu Komunikasaun Sosiál, inklui departamentu Komunikasaun Sosiál hosi Universidade UNITAL.
Treinamentu kompriénsivu etapa III ne’e, hahú ho matéria Jornalízmu báziku, ne’ebé lori hosi Diretór DDAM, Alberico Junior, no mós foto Jornalízmu, ne’ebé lori hosi tékniku UNDP, Yuichi Ishida, ikus mai lori partisipante sira ba hasai foto iha terenu.
Partisipantes Treinamentu Journalism Kompriénsivu faze III hamutuk na’in 25, feto 13, mane 12, mai hosi jornalista órgaun no meiu komunikasaun sosiál sira iha Díli, inklui estudante komunikasaun sosiál UNTL no UNITAL.