Atividade

Liberdade Imprensa Sei Hetan Amiasas Wainhira Independensia Redaksaun La Forti.

Liberdade Imprensa Sei Hetan Amiasas Wainhira Independensia Redaksaun La Forti.


Dili, Independensia editorial, Formasaun no salario ba jornalista sira, kurikulu no rekursu humanos iha universidade sai topiku importante iha diskusaun meza redonda ne’ebé organiza hosi CI no UNESCO, iha salaun enkontru Tawer Conference, Fatuhada, Dili, 24/01/2018. Diskusaun meza redonda ne’e modera hosi Asesor Programa no Planeamentu CI, Rigoberto Monteiro, ho orador sira hanesan Prezidente AJTL, David Hugo, Representante Prezidente TLPU, Manuel Pinto, Prezidente AKATL, Prezado Ximenes, Mídia Nain nomos Diretór jornal Independenti, José Sarito Amaral no Xefi Redaksaun Jornal Timor Post, Noemia Falção no seluk tan.

Diskusaun meza redonda ne’e, nu’udar dalan hodi fahe hanoin no identifika problema hamutuk sobre papel no dezafiu órgaun Komunikasaun sosiál no orgaun reguladora sira iha Timor-Leste atu promove liberdade imprensa no liberdade espresaun iha Timor-Leste liu hosi projetu serbisu hamutuk entre Conselho de Imprensa ho UNESCO.

Iha diskusaun ne’e, Asesor Programa no Planeamentu CI, Rigoberto Monteiro, introdus matadalan ba Projetu serbisu hamutuk entre Conselho de Imprensa de Timor-Leste ho UNESCO, ne’ebé koalia foka ba progreso dezenvolvimentu mídia iha Timor-Leste, baseia ba Global Indeks Survei UNICEF, no halo mos aprezentasaun ba dadus sira ne’ebe CI rasik hetan kona-ba total mídia online, eletronika, imprimi no total jornalista iha Timor-Leste, “Global Index, Timor-Leste iha Ranking 98 iha tinan 2017-sae pontu 1 hosi index 2016, 99, Iha rejiaun Sudeste Aziátiku: Ranking 1 ita liu Indonesia 124, Malaysia 144, Singapore 151, maibé iha Pacific: Nova Zelandia-13, Australia 19, Samoa 21 no Papua Nova Guiné-51. Rigoberto Monteiro mos apresenta kona-ba total jornalista tuir nivel edukasaun no durasaun serbisu”.

Mídia Nain nomos aktual Diretór Jornal Independenti, José Sarito Amaral hatete, liberdade imprensa iha Timor-Leste sei hetan amiasas wainhira independensia editorial la forti. Tamba ne’e atu garantia liberdade imprensa, esforsu ne’eb’e nain ba jornal independenti halo mak fasilita equipamento operasional, tau atensaun ba salario no fasilita treinamentu. “Jornal Independente konsidera katak liberdade imprensa esensial liu iha nia vizaun no misaun no sempre fo espasu ba ema hotu, ba publiku atu bele fo sira nia hanoin, espresaun liu husi publikasaun.”

Xefe Redasaun Jornál Timor-Post, Noemia Falcao, hatete mídia hanesan ponte informasaun ba publiku tenke ko’alia kona-ba independensia iha kontestu agora ida ne’e mak mÍdia nia dejasfiu boot tamba maioria jornalista iha Timor-Leste ho nivel edukasaun eskola sekundaria. Alem de ne’e tenki halo avaliasaun tamba formasaun ba jornalista sira balun mos la tuir tarjetu, enquantu Assosiasaun Jornalista sira mos seidauk funsiona ho diak. “atu garantia liberdade imprensa no liberdade espresaun iha Timor-Leste, Conselho de Imprensa, Nain ba mídia, Assosiasaun Jornalista sira hamutuk ho instituisaun relevante sira no parseiru sira persiza kolabora no tau atensaun ba desenvolvimentu rekursu humano.”

Prezidente Asosiasaun Radio Komunidade Timor-Leste - ARKTL, Prezado Ximenes, koalia kona-ba oinsa tau atensaun ba mídia non lukrutivo, existensia no obstaklus ne’ebé Rádio Komunidade sira hasoru inklui apoiu hosi Governo ba Rádio Komunidade ne’ebé iha influensia mos ba independensia editorial.

Prezidente Assosiasaun Jornalista Timor-Leste (AJTL), David Hugo hatete, jornalista no editor sira persiza hadia karakter produsaun notisias hosi mídia cetak hodi hatan ba desenvolvimentu mídia iha área digitalizasaun. Nia mos hatete AJTL durante ne’e observa katak, mídia nain balun intervein ba serbisu Diretor, Editor no Xefi editor, tamba ne’e persiza iha separasaun kompetensia entre serbisu editorial no managerial. David Hugo mos konsidera durante ne’e iha formasaun barak ne’ebé ofrese hosi Conselho de Imprensa, AJTL ho parseiru mídia sira maibé mídia nain sira la fo oportunidade ba jornalista sira hodi partisipa. Jornalista sira balun mos labele tuir formasaun iha estrangeirus tamba kestaun lingua.

Iha sesaun Meza Redonda daruak, modera hosi Diretora Ezekutiva CI, Ana Teresa Sequeira, ne’ebe lori orador hanesan Reprezentante Universidade Oriental-UNITAL, Martinho Mendes no Reprezentante Universidade Nasionál Timor Lorosa’e - UNTL, Dwikori Sitaresmi, ne’ebé koalia foka ba  asuntu papel no dezafiu órgaun Komunikasaun sosiál no orgaun reguladora sira atu promove liberdade imprensa no liberdade espresaun.

Reprezentante Universidade Oriental-UNITAL, Martinho Mendes, hatete parte universidade preparadu hodi kapasita joven sira iha área journalismu, “ami nia hare liuliu hosi akademiku, katak, orgaun reguladora no komunikasaun tantu iha verbal sosiedade Timor tomak nomos ba iha mundu Internasional akademika iha prontidaun, atu prepara, kapasita joben sira, universidade nakloke, ami mos preve buat balun oinsa maka ita bele kobre hamutuk hodi fortelija ka fortifika ita nia linguajen. Seluk fali dejafiu tuir ami nia hare hanesan akademiku liuliu iha rekursu humanu iha Timor-Leste iha área komunikasaun sosiál sei menus.” 

Nune’e mos orador hosi Universidade Nasionál Timor Lorosa’e - UNTL, Dwikori Sitaresmi, hatete UNTL nia kurikulu tuir standarte UNESCO, “iha tinan 2008, departamentu komunikasaun harii iha fakuldade edukasaun iha atu produs jornalista di’ak, ami nia kurikulu tuir standard UNESCO, ami nia dezafiu kona-ba dosente tanba dosente husi área komunikasaun no seluk mai husi área oioin, ida ne’e dezafiu ba ami, maibé ami buka dalan, atu ema ne’ebe hatene área jurnalismu ajuda ami, ami sempre iha esforsu maka’as atu hasae kualidade jornalista, dezafiu seluk ami hasoru mak selesaun ba estudante la’os ami mak halo maibé Ministeriu Edukasaun, departamentu simu ema 50 maibe mai nain 100.”

Assuntu seluk ne’ebé iha diskusaun meza redonda ne’e mak hanesan oinsa jornalista sira bele kooperasaun entre orgaun komunikasaun sira atu adapta ho desenvolvimentu digitalizaun, problema laboratorium iha universidade, nesesidade hari forum editorial, statuto Radio Komunidade, kria padraun formasaun iha área jornalismu, atribuisaun karteira profesional, salario ba jornalista sira no seluk tan.

Hafoin de Meza Redonda dahuluk no daruak, Asesor Programa no Planeamentu CI, Rigoberto Monteiro, diriji diskusaun entre oradores sira ho partisipantes, partisipantes sira ko’alia kona ba self sensorsif ne’ebe impede liberdade jornalista nian, tips ba prevene notisia hoax, karteira profisional jornalista ne’ebe jornalista husi meiu komunikasaun balun ne’ebe sidauk, “hau hakarak hatete relasiona ho suporta Conselho Imprensa, ida ne’e mos sei kontinua atu apoiu komunidade midia, apoiu mos politika abordajen jeneru iha media, hein katak iha tempu oin mai iha membru Conselho Imprensa ne’ebe feto, entermus pojisaun sira iha midia hanesan Xefe Redasaun no seluktan, sei kontinua suporta edukasaun jornalismu ninian.”

Ikus liu, Prezidenti Conselho de Imprensa de Timor-Leste, Virgilio da Silva Guterres, hatete jornalista tenki iha koñesimentu atu hamosu hanoin kritiku, “jornalista tenke hakbit konhesementu atu hamosu hanoin kritiku no la’os hanoin deterministru katak hau mak los deit.”