Dili - Conselho de Imprensa (CI) halo konsulta públiku dalarua iha periodu loron 30 nia laran ba esbosu Kódigu Étika Jornalista (KEJ). Konsulta públiku sira ne’e hetan partisipasaun husi jornalista sira, midia na’in sira, akadémiku sira, sosiedade sivil no instituisaun kompetente sira nudar parseiru ba CI.
Primeira konsulta halao iha salaun eis CAVR (Comissão Amizade Verdabe e Reconciliação) Balide Dili, iha loron 25 fulan Novembru 2016, atu rona partsisipante sira nia komentariu no sujestaun sira. Enkuantu segunda konsulta halao diskusaun aberta iha salaun Administração Município de Dili iha loron 13 Dezembro 2016 n’ebe CI lori hikas rezultadu konsulta dahuluk nia no aprezenta ba parseiru sira hotu hodi hetan apresiasaun ikus, molok lori ba publika iha Jornal da República.
Bazeia ba lei Komunikasaun Sosiál No. 5/2014, art. 21, fó kompetensia ba CI atu halo aprovasaun ba Kódigu Étika Jornalista (KEJ) nian depois fulan tolu hetan tomada de pose, no art. 44 alinea (b) fó kompetensia, atu CI aprova no superviziona orgaun komunikasaun sosiál no jornalista sira kumpri Kódigu Étika Jornalista. Iha konsulta dahuluk CI aprezenta esbosu KEJ ho pontu 12 no hetan reasaun kona-ba asuntu balu ne’ebé mak presija toma konsiderasaun. Sujestaun hirak ne’e mak presija asegura reportajen investigativu, publikasaun presija kuidadu ho lian no imajen ne’ebé hakanek ema nia sentimentu, KEJ la presija to artigu 12 no lia fuan artigu troka pontu tanba KEJ laós lei, no mos iha ideias balu kona-ba hadia liafuan, konteudu no redasaun. Alein ida ne’e membru organizasaun jornalista balu hakarak mantein nafatin KEJ 2013 ne’ebe aprova husi AJTL (Associação Jornalista Timor Lorosae), SJTL (Sindicato dos Jornalistas de Timor-Leste) no TLPC (Timor Leste Press Club), iha kongresu nasional.
Konsulta públiku ne’e, la’o ho maneira diskuasaun ne’ebé nakloke, prezidi hosi Prezidenti CI, Virgílio da Silva Guterres, no akompanha hosi membru na’in 4 hanesan komisariu Hugo Maria Fernandes, José Maria Ximenes, Paulo Adriano da Cruz Araujo no Francisco S. Belo.
Hatan ba kestaun no sujestaun sira iha konsulta ne’e, Prezidenti Conselho de Imprensa informa katak prosesu ne’ebé mak la’o hela dadaun ne’e opsaun nakloke atu hetan partisipasaun ba interesadu sira nia hodi fo importansia ba esbosu KEJ.
“Opsaun nakloke ba ema hotu, bele aprova Kódigu Étika ida 2013 nian ne’e, maibé inklui ona interese meius komunikasaun ona ka seidauk? Se iha ona entaun ita hamutuk halo interpretasaun ba artigu sira ne’e. Maluk media sira bele fó pareser ka tafsiran hodi inklui versaun tuan para CI iha referensia hodi to’o iha versaun finál. Hau pesoalmente mos la konkorda Kódigu Étika ne’e sai lei ida. Kódigu Étika ne’e matadalan morál ne’ebé mak ajuda ita halo serbisu ho profesionál, nia labele sai lei ida hodi ema kondena fali fali jornalista sira.” dehan Virgílio.
Alein halo konsulta públiku dala rua iha Dili, funsionariu CI nian mos lori esbosu KEJ ne’e ba konsulta ho radio komunidadi sira iha distritu 12 seluk no simu sira nia opiniaun no apresiasaun ba esbosu ne’e, eskrita no mos oralmente.
Depois de konsulta iha terenu, CI mos simu pareser eskritamente hosi parte interesadu sira no kontinua halo revizaun hodi elabora ninia konteudu. Ikus mai esbosu KEJ ho pontu 12 sai ba pontu 10, kompletu ho interpretasaun kada pontu. Rezultadu ne’e lori aprezenta ba parte interesadu sira, liu diskusuan aberta (13/12/2016) hosi Komisariu Hugo Maria Fernandes iha salaun Administração Município de Dili.
“Kuaze pontu 1 to’o pontu 9 laiha mundasa hosi esbosu KEJ 2013. Pontu 10 mak fóun katak la eziste iha KEJ versaun 2013 maibe mosu hosi diskusaun ne’ebé halo uluk tiha ona. Ne’e mak evita publika lian no imajen sira ne’ebé refleta aktu sira seksuál, sadismu ne’ebé mak bele hakanek sentimentu. Ne’e CI aumenta bazeia ba sujestaun partisipante no públiku nia iha primeira konsulta,” dehan Hugo.
Hafóin konsulta públiku durante loron 30, tuir mai CI sei konsidera hotu hanoin hirak ne’ebé tama ona no sei aprova esbosu KEJ ne’e iha loron 15 nia laran. Ida ne’e halo tuir artigu 47.° Dekretu Lei n.° 25/2015 ne’ebé kria no aprova Conselho de Imprensa no ninia Estatutu.
“Iha artigu n.° 2 lei ne’e hateten, molok halo aprovasaun ba kualkér regulamentu, Conselho de imprensa sei fó-sai projetu ne’e, fahe ba interesadu sira kópia projetu nian no públika projetu ne’e ba-iha ninia sítiu eletróniku. Iha n.°3 hosi Dekretu Lei ne’e mos hateten katak interesadu sira sei iha prazu loron 30 (tolunulu) nia laran atu hodi fó-sai komentáriu sira no hato’o sujestaun sira kona-ba projetu ne’ebé temi iha númeru ida uluk,” dehan komisariu Paulo Adriano da Cruz Araujo, membru CI iha ninia intervensaun.
CI kumpri ona mandatu tempu ne’e, ne’ebé mak hahu fahe esbosu kódigu Étika ne’e iha loron 14 Novembru. Durante periodu loron 14 Novembru to’o 15 Dezembru 2016 halo ona konsulta públiku dala rua iha Dili no simu pareser oralmente no eskritamente. Liu data ida ne’e CI iha loron 15 (sanulu resin lima) tuir norma sobre preparação e aprovação de Regulamentos’ atu hatama fali komentáriu sira ne’e para atu ba aprezenta iha plenaria CI nian antes hetan aprovasaun hosi membru sira iha plenaria.** CI**